Şema Terapi, bilişsel davranışçı terapi (BDT), bağlanma teorisi, psikodinamik yaklaşımlar ve Gestalt terapisi gibi çeşitli terapötik yaklaşımların unsurlarını birleştiren bütüncül bir psikoterapi yöntemidir. Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş olan bu terapi, özellikle kronik ruhsal sorunlar, kişilik bozuklukları ve derin duygusal yaralar yaşayan bireyler için tasarlanmıştır.
Şema terapisi, bireyin çocukluk döneminde yaşadığı olumsuz deneyimlerin, bugün nasıl düşünce, duygu ve davranış kalıpları olarak devam ettiğini ve bunların yaşamında nasıl sorunlar yarattığını inceler. Bu olumsuz kalıplar şema olarak adlandırılır ve şemalar, kişinin kendisi ve dünyayla ilgili geliştirdiği derin inançları temsil eder.
Şema Terapisinin Temel Unsurları
Şemalar: Çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen, kişinin kendisi, diğer insanlar ve çevresi hakkında oluşturduğu temel inançlardır. Örneğin, bir çocuk, terk edilme korkusuyla büyüdüyse “terk edilme şeması” geliştirebilir. Bu şema, yetişkinlikte yakın ilişkilerde sürekli olarak terk edilme kaygısına yol açabilir.
Şema Modları: Kişinin duygusal ve zihinsel durumlarının, belirli bir an içinde ortaya çıkan farklı şemalar tarafından etkilenmiş hali. Örneğin, birey bazen çok öfkeli bir çocuk gibi davranabilirken, başka bir durumda kendini aşırı savunmasız hissedebilir. Bu modlar, şemaların tetiklendiği durumlardır.
Şema Alanları: Şemalar belirli alanlarda gruplanır. Bu alanlar, başkalarıyla ilişkiler, özerklik, kendine yeterlilik gibi temel insan ihtiyaçlarıyla bağlantılıdır. Şema terapisi, kişinin bu alanlardaki ihtiyaçlarının nasıl karşılanmadığını ve bunun sonucunda hangi şemaların geliştiğini anlamaya çalışır.
Baş Etme Stratejileri: Kişiler şemalarla başa çıkmak için genellikle üç temel strateji geliştirirler: şemaya teslim olma, şemadan kaçınma veya şemaya karşı aşırı telafi yapma. Örneğin, terk edilme korkusuyla başa çıkmak için kişi ya ilişkilerden kaçınır ya da terk edilmemek için aşırı derecede bağımlı hale gelir.
Şema Terapisinin Amacı
Şema terapisi, bireylerin bu derin inanç kalıplarını (şemaları) tanımalarını ve bunların üstesinden gelmelerini hedefler. Terapinin amacı:
- Çocukluk döneminde karşılanmayan duygusal ihtiyaçları anlamak.
- Şemaların günlük yaşamda nasıl işlediğini fark etmek.
- Sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmek.
- Kişinin şemalarına teslim olmak veya onlardan kaçınmak yerine, daha sağlıklı ve işlevsel düşünme ve davranış biçimlerini benimsemesini sağlamak.
Şema Terapisinin Uygulama Alanları
Şema terapi, özellikle kişilik bozuklukları (örn. borderline, narsisistik kişilik bozukluğu), depresyon, anksiyete bozuklukları, ilişki sorunları ve kronik duygusal sorunlar yaşayan bireyler için etkilidir. Aynı zamanda daha önceki terapilerden fayda görmemiş kişilerde de başarılı sonuçlar elde edilebilir.
Şema terapi, bireylerin çocukluk döneminde gelişen ve yetişkinlikte zorluk yaratan duygusal yaraları iyileştirerek, daha sağlıklı ve tatmin edici bir yaşam sürmelerine yardımcı olur.